You're Reading a Free Preview Pembahasan soal Ujian Nasional (UN) tingkat SMA bidang studi Matematika IPA dengan pokok bahasan Persamaan Trigonometri, yaitu menentukan himpunan penyelesaian dari persamaan trigonometri pada suatu interval tertentu. UN 2017Himpunan penyelesaian persamaan cos 2x = -cos x untuk 0 ≤ x ≤ 2π adalah …A. {π/3, π, 5π/3}B. {2π/3, π, 4π/3}C. {0, 2π/3, 4π/3, 2π}D. {0, π/3, 5π/3, 2π} E. {0, π/3, 4π/3, 2π} Pembahasan :cos 2x = -cos xcos 2x + cos x = 0 (2cos2x – 1) + cos x = 0 2cos2x + cos x – 1 = 0(2cos x – 1)(cos x + 1) = 0 cos x = 1/2 atau cos x = -1 cos x = 1/2, 0 ≤ x ≤ 2πCosinus bernilai positif di Kuadran I dan IV.K.I → x = 60° K.IV → x = 360° – 60° = 300° cos x = -1, 0 ≤ x ≤ 2π Jadi, HP = {60°, 180°, 300°} atau {π/3, π, 5π/3} Jawaban : A Baca juga cara konversi satuan derajat ke satuan radian atau sebaliknya dalam materi Satuan Ukuran Sudut : Derajat dan Radian.
UN 2017 E. {7π/6, 11π/6} Pembahasan : sin x = 4/3 atau sin x = -1/2 sin x = 4/3 → tidak mempunyai solusi sin x = -1/2, 0 ≤ x ≤ 2πSinus bernilai negatif di kuadran III dan IV.K.III → x = 180° + 30° = 210° K.IV → x = 360° – 30° = 330° Jadi, HP = {210°, 330°} atau {7π/6, 11π/6} Jawaban : E UN 2016Himpunan penyelesaian dari persamaan trigonometri cos 2x + sin x = 0 untuk 0 ≤ x ≤ 360° adalah …A. {60°, 120°, 150°}B. {60°, 150°, 300°}C. {90°, 210°, 300°}D. {90°, 210°, 330°} E. {120°, 250°, 330°} Pembahasan :cos 2x + sin x = 01 – 2sin²x + sin x = 02sin²x – sin x – 1 = 0(2sin x + 1)(sin x – 1) = 0 sin x = -1/2 atau sin x = 1 sin x = -1/2, 0 ≤ x ≤ 360°Sinus bernilai negatif di kuadran III dan IV.K.III → x = 180° + 30° = 210° K.IV → x = 360° – 30° = 330° sin x = 1, 0 ≤ x ≤ 360° Jadi, HP = {90°, 210°, 330°} Jawaban : D
E. {120°, 300°} Pembahasan :cos 2x + 3cos x – 1 = 0 (2cos2x – 1) + 3cos x – 1 = 0 2cos2x + 3cos x – 2 = 0(2cos x – 1)(cos x + 2) = 0 cos x = 1/2 atau cos x = -2 cos x = -2 → tidak mempunyai solusi cos x = 1/2, 0 ≤ x ≤ 360°Cosinus bernilai positif di kuadran I dan IV.K.I → x = 60° K.IV → x = 360° – 60° = 300° Jadi, HP = {60°, 300°} UN 2014Himpunan penyelesaian dari persamaan 2cos 3x = 1 untuk 0° ≤ x ≤ 180° adalah …A. {0°, 20°, 60°}B. {0°, 20°, 100°}C. {20°, 60°, 100°}D. {20°, 100°, 140°} E. {100°, 140°, 180°} Pembahasan : 2cos 3x = 1 K.IV → 3x = 360° – 60° = 300° 3x = 60° → x = 20°3x = 420° → x = 140° 3x = 300° → x = 100° Jadi, HP = {20°, 100°, 140°} Jawaban : D UN 2014 E. {150°, 300°} Pembahasan : sin x = 1/2 atau sin x = 2 sin x = 2 → tidak mempunyai solusi sin x = 1/2, 0° ≤ x ≤ 360°Sinus bernilai positif di kuadran I dan II.K.I → x = 30° K.II → x = 180° – 30° = 150° Jadi, HP = {30°, 150°} Jawaban : A UN 2013Himpunan penyelesaian persamaan trigonometri cos 2x – sin x = 0 untuk 0° ≤ x ≤ 180° adalah …A. {30°, 150°}B. {60°, 120°}C. {30°, 60°, 150°}D. {60°, 90°, 120°} E. {60°, 120°, 150°} Pembahasan :cos 2x – sin x = 0 (1 – 2sin2x) – sin x = 0 2sin2x + sin x – 1 = 0(2sin x – 1)(sin x + 1) = 0 sin x = 1/2 atau sin x = -1 sin x = 1/2, 0° ≤ x ≤ 180°Sinus bernilai positif di kuadran I dan II.K.I → x = 30° K.II → x = 180° – 30° = 150° sin x = -1, 0° ≤ x ≤ 180° Jadi, HP = {30°, 150°} Jawaban : A UN 2012Himpunan penyelesaian persamaan cos 4x + 3sin 2x = -1 untuk 0° ≤ x ≤ 180° adalah …A. {120°, 150°}B. {150°, 165°}C. {30°, 150°}D. {30°, 165°}E. {15°, 105°}
(1 – 2sin22x) + 3sin 2x = -1 -2sin22x + 3sin 2x + 2 = 0 2sin22x – 3sin 2x – 2 = 0(2sin 2x + 1)(sin 2x – 2) = 0 sin 2x = -1/2 atau sin 2x = 2 sin 2x = 2 → tidak mempunyai solusi sin 2x = -1/2 , 0° ≤ 2x ≤ 360°Sinus bernilai negatif di kuadran III dan IV.K.III → 2x = 180° + 30° = 210° K.IV → 2x = 360° – 30° = 330° 2x = 210° → x = 105° Jadi, HP = {105°, 165°} Jawaban : – UN 2010Himpunan penyelesaian persamaan sin 2x + 2cos x = 0 untuk 0 ≤ x < 2π adalah …A. {0, π}B. {π/2, π}C. {3π/2, π}D. {π/2, 3π/2} E. {0, 3π/2} Pembahasan :sin 2x + 2cos x = 02sin x cos x + 2cos x = 0cos x (2sin x + 2) = 0 cos x = 0 atau sin x = -1 cos x = 0, 0 ≤ x < 2π sin x = -1, 0 ≤ x < 2π Jadi, HP = {90°, 270°} atau {π/2, 3π/2} UN 2009Himpunan penyelesaian sin (2x + 110)° + sin (2x – 10)° = 1/2, 0° < x < 360° adalah …A. {10, 50, 170, 230}B. {50, 70, 230}C. {50, 170, 230, 350}D. {20, 80, 100} E. {0, 50, 170, 230, 350} Pembahasan : Gunakan sifat : 2sin (2x + 50)° cos 60° = 1/22sin (2x + 50)° (1/2) = 1/2sin (2x + 50)° = 1/2 sin (2x + 50)° = sin 30° Solusi I :2x + 50 = 30 + k.3602x = -20 + k.360 x = -10 + k.180Untuk k = 1 → x = 170 Untuk k = 2 → x = 350 Solusi II :2x + 50 = (180 – 30) + k.3602x = 100 + k.360 x = 50 + k.180Untuk k = 0 → x = 50 Untuk k = 1 → x = 230 Jadi, HP = {50, 170, 230, 350} Jawaban : C UN 2008Himpunan penyelesaian persamaan cos 2x + 7sin x – 4 = 0, untuk 0 ≤ x ≤ 360° adalah …A. {240°, 300°}B. {210°, 330°}C. {120°, 240°}D. {60°, 120°} E. {30°, 150°} Pembahasan :cos 2x + 7sin x – 4 = 0 (1 – 2sin2x) + 7sin x – 4 = 0 -2sin2x + 7sin x – 3 = 0 2sin2x – 7sin x + 3 = 0(2sin x – 1)(sin x – 3) = 0 sin x = 1/2 atau sin x = 3 sin x = 3 → tidak mempunyai solusi sin x = 1/2, 0° ≤ x ≤ 360°Sinus bernilai positif di kuadran I dan II.K.I → x = 30° K.II → x = 180° – 30° = 150° Jadi, HP = {30°, 150°} UN 2005 E. {15°, 225°, 295°, 315°} Pembahasan :Acos x + Bsin x = k cos (x – θ)dengank = (sqrt{mathrm{A^{2}+B^{2}}})tan θ = (mathrm{frac{B}{A}}) atau θ = arctan(mathrm{left ( frac{B}{A} right )}) Catatan : Sudut θ berada di kuadran yang sama dengan titik (A, B). 2√3 cos2x – 2sin x cos x – 1 – √3 = 0 Misalkan : √3 cos 2x – sin 2x = k cos (2x – θ)A = √3 dan B = -1k = (sqrt{(sqrt{3})^{2}+(-1)^{2}}) = 2Karena (A, B) = (√3, -1) berada di kuadran IV maka θ berada di kuadran IV. tan θ = (frac{-1}{sqrt{3}}) = (-frac{sqrt{3}}{3}) → θ = 330° Diperoleh persamaan Dari persamaan (1) dan (2) diperoleh hubungan2cos (2x – 330°) = 1cos (2x – 330°) = 1/2 cos (2x – 330°) = cos 60° Solusi I :2x – 330° = 60° + k.360°2x = 390° + k.360° x = 195° + k.180°Untuk k = -1 → x = 15° Untuk k = 0 → x = 195° Solusi II :2x – 330° = -60° + k.360°2x = 270° + k.360° x = 135° + k.180°Untuk k = 0 → x = 135° Untuk k = 1 → x = 315° Jadi, HP = {15°, 135°, 195°, 315°} UN 2004Himpunan penyelesaian persamaan √6 sin x + √2 cos x = 2, untuk 0° ≤ x ≤ 360° adalah …A. {15°, 105°}B. {15°, 195°}C. {75°, 105°}D. {75°, 345°} E. {105°, 345°} Pembahasan :√6 sin x + √2 cos x = 2 ⇔ √2 cos x + √6 sin x = 2 …………………….(1) Misalkan : √2 cos x + √6 sin x = k cos (x – θ)A = √2 dan B = √6k = (sqrt{left ( sqrt{2} right )^{2}+left ( sqrt{6} right )^{2}}) = 2√2Karena (A, B) = (√2, √6) berada di kuadran I, maka θ berada di kuadran I. tan θ = (frac{sqrt{6}}{sqrt{2}}) = √3 → θ = 60° Diperoleh persamaan Dari persaamaan (1) dan (2) diperoleh hubungan2√2 cos (x – 60°) = 2cos (x – 60°) = (frac{sqrt{2}}{2}) cos (x – 60°) = cos 45° Solusi I :x – 60° = 45° + k.360°x = 105° + k.360° Untuk k = 0 → x = 105° Solusi II :x – 60° = -45° + k.360°x = 15° + k.360° Untuk k = 0 → x = 15° Jadi, HP = {15°, 105°} Jawaban : A UN 2003Untuk 0° ≤ x < 360°, himpunan penyelesaian dari sin x – √3 cos x – √3 = 0 adalah …A. {120°, 180°}B. {90°, 210°}C. {30°, 270°}D. {0°, 300°} E. {0°, 300°, 360°} Pembahasan :sin x – √3 cos x – √3 = 0 ⇔ -√3 cos x + sin x = √3 ……………………..(1) Misalkan : -√3 cos x + sin x = k cos (x – θ)A = -√3 dan B = 1k = (sqrt{left ( -sqrt{3} right )^{2}+left ( 1 right )^{2}}) = 2Karena (A, B) = (-√3, 1) berada di kuadran II, maka θ berada di kuadran II. tan θ = (frac{1}{-sqrt{3}}) = (-frac{sqrt{3}}{3}) → θ = 150° Diperoleh persamaan Dari persamaan (1) dan (2) diperoleh hubungan2cos (x – 150°) = √3cos (x – 150°) = (frac{sqrt{3}}{2}) cos (x – 150°) = cos 30° Solusi I :x – 150° = 30° + k.360°x = 180° + k.360° Untuk k = 0 → x = 180° Solusi II :x – 150° = -30° + k.360°x = 120° + k.360° Untuk k = 0 → x = 120° Jadi, HP = {120°, 180°} Jawaban : A |