SISINDIRAN sumber: wikipedia
1. PAPARIKAN Paparikan téh nyaéta wangun sisindiran. Kecap paparikan asalna tina kecap ”parék” anu hartina ”deukeut”. Paparikan diwangun ku cangkang jeung eusi, anu padeukeut sorana, sarta murwakanti laraswekas dina unggal padalisanna. Ari jumlah padalisan dina sapadana, kudu jengkep: dua, opat, genep, dalapan, jst. Satengahna tina jumlah padalisan téh cangkangna, satengahna deui eusi. Ari réana engang dina unggal padalisan umumna dalapan engang. Contona paparikan: Boboko ragrag di imah, Ninggang kana pileuiteun Mun bogoh montong ka sémah Ari anggang sok leungiteun. Paparikan di luhur diwangun ku opat padalisan; dua cangkang, dua eusi. Padalisan kahiji dina cangkang, padeukeut sorana sarta murwakanti tungtungna jeung padalisan kahiji dina eusi. Padalisan kadua dina cangkang padeukeut sorana sarta murwakanti tungtungna jeung padalian kadua dina eusi. Upama nilik kana eusina, paparikan bisa dipasing-pasing jadi: paparikan silihasih, paparikan piwuruk, jeung paparikan sésébréd. Paparikan Silih Asih Paparikan silih asih nyaéta paparikan nu eusina ngeunaan silihasih, cinta, atawa birahi. Contona: Meuncit meri dina rakit, boboko wadah bakatul. Lain nyeri ku panyakit, kabogoh direbut batur. Paparikan Piwuruk Paparikan piwuruk nyaéta paparikan nu eusina piwuruk atawa naséhat. Contona: Ka kulah nyiar kapiting, ngocok endog bobodasna. Ulah sok liar ti peuting, osok loba gogodana. Paparikan Sésébréd Paparikan sésébréd nyaéta paparikan anu eusina banyol, lulucon, jeung cawad (kritik). Contona: Daun hiris dibeungkeutan, dibawa ka juru leuit. Anu geulis ngadeukeutan, hayangeun dibéré duit. Sapanjang jalan Cirebon, jalan butut diaspalan. Sapanjang dijajah Nipon, baju butut tatambalan 2. RARAKITAN Rarakitan téh nyaéta salasahiji wanda sisindiran anu diwangun ku cangkang jeung eusi. Éta cangkang jeung eusi téh pada papak di puhuna (mindoan kawit). Salian ti éta, antara cangkang jeung eusi téh kudu sasora sarta murwakanti engang panungtungna dina unggal padalisan (laraswekas). Tapi laraswekas dina sisindiran mah, aya kalana laraswekas anu kaselang heula, siga pacorok. Ari jumlah engangna dina unggal padalisan aya dalapan engang. Jumlah padalisan dina sapadana mangrupa bilangan jangkep; satengahna cangkang jeung satengahna deui eusi. Kiwari anu populér téh anu sapadana diwangun ku opat padalisan: dua cangkang jeung dua eusi. Contona: Mihapé sisir jeung minyak, kadé kaancloman leungeun. Mihapé pikir jeung niat, kadé kaangsonan deungeun. Ditilik tina eusina, rarakitan téh bisa digolongkeun kana tilu golongan, nyaéta rarakitan silihasih, rarakitan piwuruk jeung rarakitan sésébréd. Rarakitan silihasih, nyaéta anu eusina ngeunaan silihasih, cinta, atawa birahi; contona: Sapanjang jalan Soréang, moal weléh diaspalan. Sapanjang tacan kasorang, moal weléh diakalan. Rarakitan piwuruk, nyaéta rarakitan anu eusina piwuruk atawa naséhat; contona: Sing getol nginum jamu, nu guna nguatkeun urat. Sing getol neangan élmu, nu guna dunya ahérat. Rarakitan sésébréd, nyaéta rarakitan anu eusina banyol, lulucon, atawa cawad (kritik); contona: Rarasaan ngala mayang, teu nyaho cangkeuteuk leuweung. Rarasaan konéng umyang, teu nyaho cakeutreuk hideung. 3. WAWANGSALAN Wawangsalan téh nyaéta sisindiran anu diwangun ku cangkang jeung eusi. Dina sindir diwangun deui ku cangkang jeung wangsal. Anu dijieun wangsalna téh tara ditétélakeun, tapi kudu ditéangan tina bagian eusi. Wangsal téh sok murwakanti jeung salah sahiji kecap anu aya dina bagian eusi téa. Nilik kana wangunna, wawangsalan téh diwangun ku dua padalisan: sapadalisan sindir, sapadalisan deui eusi. Jumlah engang dina unggal padalisan nyaéta dalapan engang. Umumna eusi wawangsalan téh ngeunaan silihasih, cinta atawa birahi. Contona: Belut sisit saba darat, Kapiraray siang wengi. (Maksudna: oray) Jukut jangkung pipir gunung, Hate abdi panas peurih. (Maksudna eurih) sumber: Wikipedia Page 2
Tatakrama Basa Sunda
Mun dijeiun pola saperti kieu: A = Loma B = Lemes keur sorangan C = Lemes keur batur Undak usuk basa kabagi jadi opat (4) pola nya éta: 1. A = B = C
2. A = B ≠ C
3. A ≠ B = C
4. A ≠ B ≠ C
Nurutkeun R.I. Adiwijaja (1951), éksprési ragam hormat bias katiténan wujudna dina wangun: a) Lisan (kecap) b) Pasemon c) Rengkuh jeung peta d) Lentong Timbulana ragam hormat jeung loma bisa jadi deuih kapangaruhan ku ayana perbédaan struktur social (luhur-handap), lingkungan fisik (kota-desa), jeung ajén inajén (hade-goréng). Digunakeuna ragam hormat geus tangtu aya patalna jeung tabé’at (karakteristik) masarakat panyaturna lantaran ragam basa téh mangrupa wangun laku social. Sacara vertical ragam basa téh bias jadi aya patula-patalina jeung kakawasaan (power), atawa kalungguhan. Ari sacara horizontal, mungkin waé aya patalina jeung deuheusna atawa dalitna (solidarity) antara nu nyarita jeung batur nyarita. conto tatakrama basa dina paguneman: A : Neng bade mulih ayeuna? B : muhun bu, aya kaperyogian abdi teh A : mangga atuh bu, abdi wangsul ti payun A : mah, abdi mios heula! B : sok jang, kade ati-ati di jalan A : ari mamah bade angkat tabuh sabaraha? A : Ibu, punten bade ngabantun LKS. Kamari abdi ngempelkeun B : oh mangga neng, candak we sadayana A : muhun bu. Mangga bu, permios A : Bu, bade ngagaleuh naon geuning angkat ka AP? B : bade meser kaperyogian sadiidnten we neng A : ieu the tuang putra? B : muhun, ieu the pun anak. Dupi caroge the kawitna ti mana? A : pun lanceuk mah ti Bandung A : dupi tuang ibu the damel dimana jang? B : pun biang mah didamel di Rumah Sakit. A : pami tuang rama? B : pun bapa mah ngawulang di SD A : saurna tuang eyang tos pupus? B : muhun, pun aki mah tos ngantunkeun A : kadangu teu ibu nyarios naoan? B : henteu kakuping bu.. A : kumaha damang jang? B : pangestu, pa.. A : manawi kagungan buku Sejarah bu? B : numawi, teu gaduh abdi the. A : tadi sumping tabuh sabaraha ka sakola? B : abdi the dongkap tabuh 7 A : saurna kamari mah teu damang nya? B : muhun puguh, kamari mah abdi the udur A : sindang heula atuh ka rorompok! B : nu palih mana kitu bumi the? A : ti bumina Pa Soni kantun mengkol ka palih kiwa rorompok abdi mah. A : tuang pa! B : oh mangga, tos neda abdi mah tadi A : katingali teu jang? B : teu katingal pa Page 3
DONGENG  Dongéng bisa dipasing-pasing deui jadi: Dongéng anu palaku utamana sasatoan kayaning kuya, monyét, sieum, peucang jsb. Sasatoan-sasatoan éta bisa nyarita tur mnagrupa perlambang pasipatan manusa sabenerna mah. Conto dongéng fabél nya éta Sakadang Kuya jeung sakasang Monyét, Peucang Keuna ku Leugeut, Peucang jeung Maung.
Dongéng anu nyaritakeun kahrupan jalma biasa, tur biasana mah pasipatanna mahiwal ti batur. Contona Dongéng Si Kabayan, Abu Nawas, Si Congcorang. Dongéng anu nyaritakeun asal muasal kajdian hiji tempat, ngaran gunung, sasatoan. Contona sasakala gunung tangkuban parahu, sasakala situ bagendit, sasakala japati sukuna beureum. Dongéng anu aya hubunganna jeung kapercayaan masarakat kana bangsa lelembut atawa hal-hal gaib. Contona dongéng Nyi Roro Kidul, Nyi Dewi Sri, Dongéng Kuntilanak. Dongéng nu aya patalina jeung kajadian atawa tokoh-tokoh nu ngandung unsur sajarah. Kayaning Dongéng Prabu Siliwangi, Dongéng Keansantaang, Dongéng Séh Abdul Muhyi. conto dongeng: SAKADANG KUYA JEUNG SAKADANG MONYET Dina hiji poe Sakadang Kuya keur neangan kadaharan, tapi ti isuk mula tacan manggih nanaon. Ngahaeut ka tengah poe, manehna manggih tangkal cau nu buahna geus asak, tapi kumaha da teu bisa naek. Kulantaran kitu, tuluy manehna bebeja ka Sakadang Monyet, menta tulung. Omongna “Sakadang Monyet, uing manggih tangkal cau nu buahna geus asak, tapi hanjakal teu bisa naek, cing tulungan pangalakeun, engke paparon” “Hade,” tembal Sakadang Monyet. “Di mana?” Tuluy maranehna arindit babarengan ka tempat tangkal cau tea. Sakadang Monyet, tuluy naek, metikan cau hiji-hiji bari ditungtut dihakanan. Sakadang Kuya mah teu dibere sapotong-potong acan, atuh bati cumeplak we neureuyan ciduh. “Sakadang Monyet, mana bagian uing? Kapan geus jangji paparon” ceuk Sakadang Kuya ngagorowok. Tapi Sakadang Monyet teu malire, jongjon bae metikan jeung ngadaharan, kalahkah maledogan ku cangkangna. Sakadang Kuya pohara nyerieunana, ngunek-ngunek hayang males. Dina hiji poe Sakadang Kuya indit ka kebon Juru tani, ngala cabe nu geus arasak, warnana bareureum. Ngala genep nu galede, ketembongna bangun aramis pisan. Manehna indit nepungan Sakadang Monyet. Biwirna dipulas ku pucuk daun jati supaya beureum, tuluy cupak capek, cuplak ceplak, cara nu geus barang dahar geunah. Ditanya ku Sakadang Monyet, “Sakadang Kuya, maneh teh keur ngahadar naon? Cik uing menta!” “Cing ngasaan saeutik, uing lapar pisan.“ Sakadang Monyet lumah lameh menta ngarah dipikarunya. “Keur naon make mere ka maneh, kapan bareto ge maneh teu mere cau ka kami, padahal eta teh milik kami?” “Hampura bae atuh nu enggeus-enggeus mah!, sing karunya ka uing ku hayang ngasaan buah loa paparin Dewata!” omongna deui lengas lengis. “Nya ari maksa-maksa teuing mah top bae,tuh cokot deukeut tangkal caringin itu!” tapi ulah dibeakeun kabeh, sesakeun keur kami saparona.” Sakadang Monyet pihara atoheunna, gancang lumpat rek nyokot buah loa paparin Dewata tea. Lantaran tabeatna hawek jeung sarakah manehna embung nyesakeun. Kabeh dibawa lumpat, di tengah jalan raus raus bae didahar, nepi ka beak. Ari beak…. Adug lajer, jejeritan awahing ku lada jeung panas. Sakadang Kuya kacida sugemanana, lantaran geus bisa males kanyeri hatena bareto. SUMBER: http://unsilster.com/2011/01/contoh-dongeng-sunda-sakadang-kuya-jeung-sakadang-monyet/ bilih peryogi dongeng basa Sunda, mangga di download dina link di handap dongeng sunda.pdf Page 4
CARITA PONDOK Dina kasusastraan Sunda, carita pondok kawilang anyar, kaasup sastra sampeuran. Carita pondok Sunda mimiti aya dina majalah Priangan taun 1929, sedengkeun buku kumpulan carita pondok nu munggaran nya éta Dogdog Pangréwong meunang GS medal taun 1930. proses asupna carpon kana kasusastraan sunda estuning lungsur-langsar, henteu kungsi ditolak. kemakaran carpon leuwih subur sabada kamerdekaan. media nu diguankeunna nya eta majalah. Cirri carita pondok: – Museur kana hiji kajadian utama – Mangrupa hiji episode – Caritana henteu loba pamohalan – Sastra tulisan – Bisa réngsé dibaca dina sakali mangsa Pangarang carpon Sunda jeung karyana: – R.A.F (Rahmatullah Adding Affandi): dongéng énténg ti pasantrén – Ayatrohaedi: hujan munggaran – Tini Kartini: Jurig – Yus Rusyana: jajatén Ninggang Papastén – Ki Umbara: Diwadalkeun ka Siluman – Taufik Faturrahman: Kun fayakun – Usep Romli: ceurik Santri – Aam Amalia: Panggung wayang Unsur carita:
– Ngaguluyur: nyaritakeun ti awal nepi ka lekasan – Bobok tengah: langsung kana masalah atawa ka tengah-tengah carita – Ti tukang: nyaritakeun ti tungtung 3. Palaku – Palaku utama – Palaku pembantu – Palaku tambahan 4. Lattar/setting 5. Sudut pandang – Ngagunakeun “kuring” – Ngagunakeun ngaran tokoh/jalma 6. Amanat: hal nu rék ditepikeun ku pengarang tina eusi carita. CONTO CARITA PONDOK BULAN WANCI SAREUPNA Bulan beuki pias di awang-awang. Ukur dibaturan ku tilu béntang anu tingkariceup. Geus teu kadéngé deui gebyurna lambak. Geus teu kaciri deui runggunukna pilemburan jeung ngamparna pasawahan. Bieu, pabuburit, kapal geus miang ninggalkeun palabuan. Ninggalkeun salaksa katineung di ditu, di bali geusan ngajadi. Asa cikénéh, tur asa detik bieu pisan, kuring nénjo marakbakna kembang samoja di pipireun imah. Tangkal samoja gigireun kuburan bapa, anu ku ema mah dipiara pisan. Malah saméméh ema ninggalkeun, nyusul bapa ka kalanggengan, ukur hiji anu diamanatkeun téh; pangmiarakeun tangkal samoja. Ayeuna, amanat ema téh kamomorékeun, lantaran kuring kaburu indit. Teuing saha nu bakal neruskeun miara éta tangkal samoja. Indit téh éstuning taya kereteg ti méméhna. Teu boga niat ti anggalna. Malah henteu kungsi ngimpi-ngimpi acan. Isuk-isuk, basa kuring rék nyawang meletékna panonpoé nu baris maturan hirup kabeurangnakeun, Pa Érté ngaronghéap. Datangna teuing ti lebah mana, da ujug-ujug ngajanteng hareupeun. Katémbongna mani geus saged, beberengkes, bangun rék indit-inditan. “Hayu atuh!” pokna. “Hayu? Ka mana?” kuring kerung. “Har, apan kamari geus dibadamian. Urang téh rék nyaba ka jauhna, ka alas peuntas. Urang nyiar kasenangan di ditu!” “Asa kakara ngadéngé kuring mah?” “Aéh-aéh, apan geus dibéjaan ti tangéhna ogé. Urang téh rék nyaba ka ditu. Matak harita bapa omat-omatan, sing loba ngumpulkeun bekel. Sing bisa ngajeuhjeuhkeun pakeun sarta ulah natambuh waktu. Bekel ieuh, kudu mawa bekel!” “Kumaha atuh, da kuring mah teu boga nanaon?” “Keun baé, kitu wéh. Buru-buru, bisi katinggaleun ku kapal!” “Saha baé nu milu téh?” “Loba. Geus taruluy batur mah!” Mani asa rurusuhan indit téh. Asana mah, henteu mandi-mandi acan. Da éta, Pa Érté mani ngabebereg, henteu méré pisan témpo. Kuring nepi ka poho, henteu ngonci heula imah, henteu maraban domba, atawa nitipkeun pakaya jeung tangkal samoja ka nu aya di lembur. “Keun baé da engké ogé aya nu ngurus!” cék Pa Érté sajeroning leumpang. Nepi ka palabuan, enya baé geus ngagimbung loba jelema. Rombongan ti lembur kuring, misah di beulah wétan. Pa Kuwu, Pa Olot, Pa Lebé, Ulis Odang, Hansip Oding, Bah Wirya, katémbong keur ngabaredega. Panonna neuteup ka tengah jaladri. Bangun nu keur nyawang pikahareupeun. Kapal anu rék mawa kuring – teuing ka mana, da Pa Érté can kungsi ngécéskeun – geus ngajugrug di basisir. Kapal anu nya badag nya jangkung, asa can kungsi manggih tandinganana. “Geus kumpul saréréa?” cék Pa Lebé. “Parantos sigana mah,” Pa Kuwu nu ngawalon téh. “Hayu atuh urang indit ayeuna!” Kabéh asup kana kapal. Dipingpin ku Pa Lebé. Tapi anéh, ari barudakna mah henteu sina milu. Kalah ka diantep ngajanteng di sisi basisir. Katémbongna, maranéhna bangun sedih naker. Loba nu carinakdak. Malah kadéngé lapat-lapat, aya nu ngahariring lagu Pileuleuyan. Euleuh, geuning aya nu maca tahlil sagala rupa. Basa hatong kapal disada, asa aya nu ngajedud dina jajantung. Nya di basisir ieu pisan, saniskara katineung baris diteundeun, biheung kasampeur deui. Nepi ka ayeuna, sajeroning nangtung dina dék kapal, kuring bingung kénéh. Rék ka mana ieu téh? Saenyana, éta pananya bisa ditepikeun ka Pa Érté, atawa ka saha baé. Ngan can aya waktu nu rinéh. Sabab kabéh ogé, keur anteng narangtung bari nyawang cai laut nu ririakan kasorot bulan nu beuki pias. Nu ngajanteng di dék kapal téh, nu keur ngalamun kawas kuring, jumlahna teuing sabaraha urang. Ngajajar heuleut saméter. Kawas nu dikomando, leungeun maranéhna nangkeup harigu. Sorot panon ka jauhna, teu ngiceup-ngiceup. Moal boa, ieu kapal keur nyuruwuk meulah jaladri. Gancangna teuing sakumaha, geus teu karasa. Pa Érté ngajanteng pisan gigireun kuring. Teuing iraha jolna, da tadi mah anu ngajanteng lebah dinya téh Pa Olot. Asa manggih kasempetan pikeun nepikeun kapanasaran, Pa Érte gancang ditoél. “Pa, rék kamana urang téh?” “Engké ogé apal sorangan!” walonna bari henteu ngarérét-rérét acan. Ngadéngé jawaban kitu mah, angger baé lebeng. Poékeun. Nya kapaksa baé, keur saheulaanan mah, dijawab ku sorangan. Dumasar kana sawatara kajadian harénghéng di lembur. Bisa jadi, pangna Pa Lebé saparakanca ngajak miang téh, lantaran kaayaan lembur geus henteu pikabetaheun deui. Paceklik nu panjang. Kurang dahareun. Pagebug. Loba kasakit. Taneuh nu angar. Matak rungsing jeung henteu tingtrim. Enya ari nineungna mah, napel kénéh dina angen-angen. Tapi naon anu karasa ku kuring, moal bina jeung maranéhna. Miang ti lembur pikeun nyingkahan rereged. Ngan anu matak héran téh, boh Pa Lebé, boh nu séjénna, kawas nu mentingkeun sorangan. Naha ari anak pamajikan henteu dibawa, diculjeunkeun kitu baé? Saha nu ngurusna? Kituna mah, aya alesan maranéhna indit ninggalkeun lembur ogé. Alesan anu ku kuring karasa jeung karampa. Méh kabéh anu ayeuna keur nangtung dina dék kapal, papada boga bangbaluh hirup. Ninggalkeun pasualan di ditu, di lembur. Pasualan anu nepi ka maranéhna miang ogé, biheung geus réngsé. Kuring leumpang lalaunan. Mapay-mapay jajaran jelema-jelema anu keur narangtung nyawang jaladri. Kuring neuteup Pa Érté. Dina panon Pa Érté katara aya nu ngembeng. Boa manéhna keur ingeteun ka pamajikanana, da basa ditinggalkeun téh keur meujeuhna bureuyeung. Atawa inget ka anak anu keur meujeuhna kembang buruan. Kuring apal pisan, hirup Pa Érté ti baheula ogé henteu manggih kamarasan. Imahna nu nenggang di tungtung lembur, nu geus déngdék ka kénca alatan dihakan umur. Cék béja, ti barang rumah tangga Pa Érté hayang ngoméan éta imah téh. Keun bae panggung ogé, weweg-weweg atuh. Tapi tepi ka ayeuna ogé angger baé. Henteu robah, henteu kaganti golodog-golodogna acan. Kalah ka pamajikanana ririwit. Mindeng gering jeung kurang kasabaran, pédah hirup Pa Érté taya menyatna. “Hésé geuning hayang ngawangun imah téh, Jang!” cék Pa Érté harita, hareupeun Pa Lebé. “Cék kuring mah, jieun heula tihangna anu weweg!” walon Pa Lebé. Enya, kawasna mah, pangna panon Pa Érté nepi ka ngembeng ogé alatan inget ka dinya. Inget ka imah anu henteu kungsi kaoméan. Kuring ngaléngkah deui. Bagean Pa Olot ayeuna mah anu diteuteup téh. Sarua, sarua pisan, dina panonna aya nu ngembeng. Malah leuwih ngembeng ti panon Pa Érté. Naha Pa Olot téh inget ka budakna anu minculak ti batur? Enya, Pa Olot téh geus masagi dina dunya barana mah. Ngan sapopoéna teu weléh ngungun alum. Komo saprak Si Unéd mangkat rumaja mah. Si Unéd anu kakocapkeun sakola ka kota, mindeng nyieun masalah anu matak wirang Pa Olot. Komo apan, Pa Olot téh jadi jelema anu dipikolot, picontoeun urang lembur. Kari-kari ayeuna dikotoran ku kalakuan anak. Enya. Si Unéd anu sok mabok. Si Unéd anu – cék Pa Olot – jauh tina agama. Si Unéd anu kungsi ngagadabah Nyi Imas. “Aing téh henteu bisa mingpin kulawarga. Henteu bisa ngalelempang paripolah anak!” kadéngé Pa Olot gegerendengan. Nyaritana bangun hanjelu naker. Kawas bijil tina haté nu pangjerona. Kuring ngaléngkah deui. Pa Kuwu ayeuna mah anu diteuteup téh. Sarua, sarua pisan, dina panonna aya nu ngembeng. Malah katémbong geus aya nu ngalémbéréh. Nyarakclakan. Murag kana dék kapal. Naon anu dipaké sedih ku Pa Kuwu? Asana téh taya cawadeunana. Tur kuring henteu kungsi nyaksian Pa Kuwu meunang bangbaluh. Salila mingpin désa, asa taya codéka nanaon. Malah kapaké pisan. Enya, ari kabeungharanana mah misah ti batur. Imahna ngajengléng. Kakocapkeun bulan hareup mah rék meuli mobil. Pakayana nu lubak-libuk, cék manéhna sorangan, lain hasil idek-liher di balé-désa. Tapi meunang meres késang, ladang dug hulu pet nyawa. Kari-kari ayeuna, Pa Kuwu ogé milu indit jeung Pa Lebé. Naha henteu lebar ninggalkeun pakaya, ninggalkeun pamajikan bahénol, ninggalkeun kasugemaan hirup? Naon anu keur diimpleng ku Pa Kuwu, henteu kabaca saeutik ogé. Tapi sanggeus sakitu lilana didagoan, Pa Kuwu méré jawaban. Kawas nu surti, kuring téh hayang nanya kitu. “Di dinya moal apal, naon anu keur jadi kabingung. Sabenerna, ku di dinya ogé bisa dijawab. Bisa dirarasakeun. Naon anu ku di dinya dipaké handeueul satutas ninggalkeun lembur?” pokna. “Kuring mah henteu boga nanaon, Pa Kuwu. Imah geus rék runtuh, sawah jeung tegal teu boga. Ukur hiji anu dipaké hanjelu téh, kuring geus ngamomorékeun amanat Ema, miara tangkal samoja!” “Lain, aya kénéh sajaba ti éta,” “Naon?” kuring dangah, neuteup Pa Kuwu nu paromanna angger, teu riuk-riuk, teu némbongkeun robahna semu. “Pikiran baé ku sorangan!” Lebeng. Henteu kapikir. Bagéan Pa Lebé anu diteuteup téh. Sarua, sarua pisan, dina panonna aya nu ngembeng. Malah lain ngembeng deui, nyurulung mapay pipi, mapay beuheung, parat nepi kana sukuna. Pa Lebé, kuring apal pisan. Lalaki anu sapopoéna teu weléh basajan. Imahna lebakeun tajug, ukur kahalangan tangkal jambu. Pa Lebé anu tara leupas ti kopéah jeung – sakanyaho – tara ninggalkeun istigpar. Nilik kahirupanana mah, Pa Lebé henteu kasebut bisa usaha. Malah tepi ka kiwari, hirupna angger nyorangan. Pamajikanana maot, sapuluh taun katukang. Ti harita, kawas henteu boga deui niat rarabi. Sapopoéna idek-liher di tajug. Mapagahan barudak nu hayang diajar ngaji. Padahal, naon anu dipaké sedih pikeun Pa Lebé mah. Miangna ti lembur, asana mah henteu ninggalkeun kabeubeurat. Atawa melang ku tajug, bisi euweuh nu ngurus. Bisa jadi, ngan éta-étana anu dipaké hariwang ku Pa Lebé mah. Inggis taya nu bisa neruskeun tapak-lacakna. Henteu kaburu bisa ngawangkong. Sabab lir dikomando deui, anu ngajaranteng dina dék kapal téh arasup ka jero. Tinggal kuring ngajanteng sorangan. Satadina mah rék nuturkeun, ngan asa betah kénéh. Sabab bulan anteng maturan peuting, najan sorotna beuki pias. Cai laut angger ririakan. Kapal terus ngabiur, ngabiur teuing ka mana. *** Transmigrasi. Pindah ka alas peuntas. Néangan hirup jeung huripna. Di ditu, di tempat nu ayeuna rék dijugjug. Ukur éta anu aya dina ingetan kuring mah. Sabab rék ka mana deui, ari lain transmigrasi mah. Kawasna Pa Lebé saparakanca kapincut ku dongéng Mang Satibi baréto. Puluhan taun ka tukang, Mang Satibi kungsi indit ninggalkeun lembur. Anu séjénna mah, harita, kalah ka tingbirigidig diajak nyorang sagara téh. Ngan Mang Satibi anu beunang disebut nékad. Inditna kadua pamajikan. Henteu mawa bekel nanaon. Heuleut lima taun ti harita, Mang Satibi nganjang deui ka lembur. Terus ngadongéng, kumaha senangna di alas peuntas. Cék dongéng Mang Satibi, di ditu téh manéhna geus bisa nyieun gedong, meuli motor, meuli sawah jeung tanah. Padahal pagawéan sapopoéna mah henteu hésé, ukur ngurus kebon sawit. Pasti. Pa Lebé saparakanca, kaasup kuring, rék transmigrasi. Rék ngarobah hirup di ditu, di alas peuntas. Eukeur mah kaayaan di lembur geus teu pikabetaheun, katurug-turug kawasna mah ingeteun kana dongéng Mang Satibi téa. Ngan anéhna, nu aya dina kapal, bet henteu nyaritakeun kaayaan di ditu, di tempat nu rék dituju. Kalah ka patingharuleng bangun ngadadak manggih kabingung. Malah aya ti antarana anu nepi ka luh-lah, kawas peunggas harepan. Ilaharna mah, lamun rék nyanghareupan kabagjaan – sebut baé kahirupan di alas peuntas téh kabagjaan – lain ngeluk tungkul siga nu bingung. Malah sakuduna béar marahmay. Taya salahna sapanjang jalan gogonjakan, seuseurian, patingcakakak sangeunahna. Enya, kaayaan di jero kapal téh kalah matak sareukseuk. Di ditu, di dieu, pinuh ku nu ngadon ngalamun. Taya nu katangén ngobrol ngalér-ngidul. Taya nu katémbong melenyun udud. Maranéhna kawas nu jongjon jeung dirina séwang-séwangan. Kapal téh terus nyemprung meulah jaladri. Geus henteu kadéngé sorana, awahing ku tarik. Ngan anéhna, geus mangbulan-bulan, henteu nepi baé ka nu dituju. Kalah ka pengeusi kapal lir nu beuki tagiwur. Beuki anteng ngalamun. Beuki jongjon jeung dirina séwang-séwangan. “Rék iraha nepina ieu téh?” kuring nanya ka Pa Olot. Tapi ditanya ngadon ngeluk, bari kapireng sorana inghak-inghakan. “Ku naon Pa Olot?” Henteu ngajawab. Nyampeurkeun Pa Érté, sarua henteu ngawalon. Komo ari Pa Kuwu mah. Hansip Oding, Ulis Odang, Bah Wirya, sarua ngabaretem. Kapal angger nyemprung, teuing rék iraha eureunna. Pangeusina geus loba nu inghak-inghakan. Malah terus careurik patarik-tarik. Ngaguruh sapangeusi kapal. Kuring bingung pipetaeun, naha kudu milu ceurik? Tapi kapal angger nyemprung. Angger teu soraan. Kuring kukurilingan, ka rohang nahkoda. Tapi taya sasaha. Kapal maju ku sorangan. Kawasna, nahkodana ogé keur milu ceurik. Teuing meunang sabaraha bulan, maranéhna ceurik téh. Lila-lila, tina ceurik téh, jadi patinggorowok patarik-tarik. Kaasup Pa Érté, Pa Lebé, Pa Kuwu, jeung nu séjénna. “Hayang balik deui. Gancang balik deui!” pokna. Tapi kapal henteu eureun. Jajauheun nepi malik arahna. Asa ketir nénjo kitu mah. Kaasup kuring bet hayang balik deui. Sabab asa aya nu tinggaleun di lembur téh. Enya, asa aya nu tinggaleun. “Moal, karah kumaha ogé, anjeun moal bisa balik deui!” aya sora ti gigireun, basa kuring keur nangtung ngumbar katineung dina dék kapal. Sora anu agem. Tur kuring kakara ngadéngé sora sakitu agemna. Basa dilieuk, aya nu maké baju sarwa bodas ngajanteng. “Saha anjeun?” “Pangeusi ieu kapal!” “Enya, tapi naha bet nyampeurkeun kuring?” “Pédah wé, katémbongna siga nu bingung!” “Naha anjeun henteu milu ceurik?” “Naon nu perlu diceungceurikan?” “Itu geuning batur mah …” “Enya, maranéhna ceurik hayang balik deui ka lembur. Sadetik wé cenah. Aya nu tinggaleun di ditu!” “Kabéh aya nu tinggaleun?” “Enya!” “Kaasup kuring?” “Bisa jadi!” “Ké, ari ieu kapal téh rék kamana? Geuning henteu nepi baé?” “Engké ogé bakal nyaho!” pokna bari terus ngaléos. Kuring ukur bati ngahulengna. Asa teu kaharti. Nu gogorowokan beuki tarik. Sora Pa Kuwu mani pangtarikna. “Hayang balik deui!” cenah. Enya, dipikir-pikir mah, kuring ogé asa aya nu tinggaleun. Pamustunganana mah sapamadegan jeung maranéhna : hayang balik deui. Tapi kapal terus nyemprung. Teu beunang dieureunkeun. Kalah cimatana pangeusina terus maruragan. Ngamalir dina dék-dék kapal. Terus ngeyembeng. Beuki loba. Beuki pinuh. Pamustunganana kapal déngdék pinuh ku cimata. Terus déngdék. Pangeusina patingkocéak. Kuring hareugeueun. Kapal beuki tilelep. Saméméh karem, kuring bisa kénéh neuteup bulan nu beuki pias …*** Saung Pangreureuhan, 2000 kumpulan carita pondok tiasa di download dina link di handap CARITA PONDOK.pdf Page 5
KAKAWIHAN Kakawihan asal kecapna tina kawih, hartina lagu. Ieusastra téh kaasup sastra buhun, gelarna dina sastra Sunda mangrupa sastra sampakan. Tapi najan kitu, kakawihan téh lain bogana urang Sunda waé, unggal sélér bangsa ogé ngabogaan kabinangkitan kakawihan séwang-séwangan. Kakawihan mangrupa bagian tina folklore, ku kituna sabagian tina ciri-ciri folklore dipimilik oge ku kakawihan, di antarana: a. Sumebar jeung diwariskeun sacara lisan; b. Sifatna tradisional, nyebarna angger di antara kelompok tertentu; c. Aya varian jeung versi, kajadian poho jeung interpolasi sok nimbulkeun bedana teks. Ku kituna sakapeung teksna sok beda, wirahmana sarua. Atawa wirahmana sarua, teksna nu beda; d. Umumna anonym; e. Miboga rumus jeung pola; f. Polos jeung lugu, sakapeung jiga kasar jeung spontan (Danajaya, 1984). Klasifikasi kakawihan Kakawihan bisa diklasifikasikeun dumasar fungsina, basana, waktu ngawihkeuna, oge eusina. Dumasar fungsi, kakawihan pikeun kaulinan, pikeun sumanget digawe, pikeun mepende, oge pikeun protes social. 1. Kakawihan pikeun kaulinan: Kakawihan nu dipake dina ngamimitian kaulinan di antarana: Cing Ciripit, dal del Dol, jeung Hompimpah. Kakawihan sapanjang kaulinan: Aanyaman, Ambil-ambilan, Ayang-ayang Gung, Babagongan, Cingcangkeling, Eundeuk-eundeukan, jst. 2. Kakawihan pikeun numuwuhkeun sumanget digawe diantarana: Mars Siliwnagi, Ngawuluku, jeung Ngagebahan Manuk. 3. Kakawihan pikeun mepende, di antarana Nelengnengkung, Pat Lapat, jst. 4. Kakawihan pikeun protes social, mangrupa gambaran protes kana hiji kaayaan dina mangsa eta kakawihan dijieun, misalna: Ayang-ayang Gung, Bolu Bugem, Dengkleung Dengdek, Prangpring, Tongtolang Nangka, Hatiku Jang Wawan, jeung Eundeuk-eundeukan Lagoni. Dumasar basana, aya nu eusina sagemblengna ngagunakeun basa Sunda jeung aya anu campur jeung basa sejen. Misalna: Punten Mangga, pupujian, Si Jendil Adil, Slep Dur, jeung Ula Elo Kembang. Dumasar waktu, aya anu tadina sok dikawihkeun beurang atawa peuting oge aya anu beurang jeung peuting. Contona: Kalongking jeuung Bulan Tok. Dumasar wangun, teksna aya anu dialog jeung aya anu monolog. 1. Kakawihan wangun dialog di antarana: Ambil-ambilan, Baju Beureum, Bolu Bugem, Cir Kupek, Gobang Kalima Gobang, Tongtolang Nangka, Eundeuk-eundeukan Lagoni, jeung Wek—wek Dor. 2. Kakawihan wangun monolog di antarana: Aanyaman, Ayang-ayang Gung, babagongan, Cingcangkeling, Cing Ciripit, Gobang gocir, jst. Dumasar eusi, kakawihan loba nu ngagambarkeun kaayaan masarakat Sunda dina jamanna, magsa kakawihan diciptakeun. Eusi kakawihan loba nu ngagambarkeun kahirupan masarakat Sunda dina mangsa kakawihan diciptakeun. Wibisana spk (2000:387-396). Contona: Jung Jae, Ayang-ayang Gung, jst. Papasingan kakawihan Nilik kana wanguna, kakawihan barudak the sok dipasing-pasing jadi sababaraha golongan. Di antarana: a. Wangun paparikan Kakawihan wangun paparikan nya eta wanguna saperti paparikan, aya cangkang jeung eusi. Bedana, unggal padalisana teu matok 8 engang, anu penting asal sasora. Conto: TAT TIT TUT Tat tit tut daun kaliki Saha nu hitut budak lalaki Tat tit tut daun kanyere Saha nu hitut budak awewe b. Kakawihan laras wekas Kakawihan laras wekas nya eta kakawihan anu murwakanti engang tungtung, boh dina kecap-kecap dina saungkara boh dina kecap-kecap dina antar padalisan. Conto: EUNDEUK-EUNDEUKAN Eundeuk-eundeukan lagoni Meunang peucang sahiji Leupas deui ku nini c. Kakawihan margaluyu Kakawihan margaluyu nya eta kakawihan anu kecap atawa engang dina tungtung padalisan, dibalikan deui dina awal padalisan, dibalikeun deui dina awal padalisan sapandeurieunana. Conto: AYANG-AYANG GUNG Ayang-ayang gung Gung goongna rame Menak ki mas Tanu Nu jadi wadana Naha maneh kitu Tukang olo-olo Loba anu giru Rukat jeung kompani Niat jadi pangkat Katos kagorengan Ngantos kanjeng dalem Lempa-lempi lempong Ngadu pipi jeung nu ompong d. Kakawihan mondoan kawit Kakawihan mondoan kawit nya eta kakawihan anu malikan (mindo) kecap anu sarua dina awal padalisana. Conto: PUNTEN MANGGA Ari ga, gatot kaca Ari ca, cau ambon Ari bon, bonteng asak Ari sak, sakit perut Ari rut, rujak asem Ari sem, sempal sempil Ari pil, pilm rame Ari me, meja makan Ari kan, kantong kosong Ari song, song-song lampu Ari pu, pulau bali Ari pu, puak paok Ari wok, wok berewok sumber: http://astriecollections.blogspot.com/2009/10/kakawihan.html CONTO kakawihan sejenna tiasa didownload dina link ieu di handap kakawihan Page 6
KAMAMPUH NYARITA NGAGUNAKEUN BASA SUNDA SISWA KELAS X 7 SMA NEGERI I SINGAPARNA DINA SAWALA DEBAT 1) AdeRisna Suhendi 2) ABSTRAK Penelitian ini berjudul Kamampuh Nyarita Ngagunakeun Basa Sunda Kelas X 7 SMA Negeri I Singaparna dina sawala debat. Permasalahan dalam penelitian ini adalah kemampuan bicara dalam Bahasa Sunda. Metode yang digunakan adalah metode deskriptif dengan teknik tes, sedangkan yang menjadi objek penelitiannya adalah siswa kelas X 7 SMA Negeri I Singaparna Tasikmalaya. Dalam penelitian ini bertujuan mendeskripsikan kemampuan bicara dalm bahasa Sunda serta mendeskripsikan kesalahan-kesalahannya selama berbicara. Metode yang digunakan adalah debat. Berdasarkan hasil penelitian ini, dapat disimpulkan bahwa rata-rata kemampuan berbicara bahasa Sunda Kelas X 7 SMA Negrui I Singaparan dalam debat adalah dalam tingkatan sedang, artinya mampuh berbicara untuk keperluan yang kompléks serta memberikan respon pada lawan bicara dengan sederhana. Kesalahan-kesalahan yang digunakan umumnya karena pengaruh dari bahasa Indonesia. Struktur kata, struktru kalimat, serta kosa kata yang digunakan banyak yang menggunakan bahasa Indonesia. 1) Skripsi ini di bawah bimbingan Drs. Usep Kuswari, M.Pd. dan Drs. Dingding Haerudin, M.Pd. 2) Mahasiswa jurusan Pendidikan Bahasa Daerah Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni Universitas Pendidikan Indonesia Page 7
BAB I BUBUKA 1.1. Kasangtukang Masalah Manusa mangrupa mahluk sosial nu teu bisa hirup nyorangan. Salaku mahluk sosial, manusa salawasna hirup babarengan jeung papadana. Ku alatan éta hal, komunikasi jadi hal anu kacida pentingna. Nyarita mangrupa cara nu digunakeun ku manusa pikeun ngalancarkeun ieu komunikasi. Rahman, dina Raksarasa (2004;146) nyebutkeun yén nyarita téh nya éta kagiatan nepikeun maksud (ideu, pikiran, eusi haté) ti hiji jalma ka jalma séjén nu ngagunakeun basa lisan malar éta maksud téh kahartieun ku nu ngaregepkeun. Nyarita kaasup kana kaparigelan basa nu sipatna produktif. Nyarita mangrupa sarana nu digunakeun pikeun nepikeun maksud atawa informasi ti hiji pihak ka pihak séjén, ku lantaran kitu nyarita kudu ditepikeun kalawan bener tur hadé sangkan maksud caritaan bisa katarima ku pangregep kalawan bener. Pikeun nyumponan éta hal, élmu pragmatic dipikabutuh pisan. Pragmatik medar bag-bagan makéna basa pikeun kaperluan nu tangtu dina hiji situasi. Dina pangajaran basa Sunda di sakola, nyarita kaasup salasahiji aspék nu diajarkeun. Dina Kurikulum Tingkat Satuan Pendidikan, pangajaran nyarita miboga tujuan sangkan siswa mahér nyarita dina rupa-rupa situasi. Ieu hal bisa katitén tina standar isi kamampuh nyarita, nya éta: “Mampu berbicara secara efektif dan efisien untuk mengungkapkan pesan (pikiran,perasaan,keinginan) dalam berbagai bentuk dan jenis kesempatan berbicara dalam berbagai bentuk wacana lisan.” Kuswari dina Raksarasa ( 2004;166) nétélakeun yén pangajaran basa Sunda kudu ngagunakeun pamarekan komunikatif. Pamarekan komunikatif nganggap yén basa teu bisa diwatesanan sacara linguistik, tapi sacara sosiolinguistik. Ku kituna, supaya pangajaran basa leuwih éféktif, nu diajarkeun téh lain téori-téori basa, tapi cara atawa latihan ngagunakeun basa anu luyu jeung pungsi-pungsi basa sacara sosiolinguistik. Kamampuh nyarita tiap jalma tangtu béda-béda. Siswa salaku nu diajar basa Sunda, dina ieu hal nyarita, miboga kamampuh nyarita nu béda-béda ogé. Pikeun mikanyaho kamampuh nyarita siswa, bisa digunakeun sababaraha cara, salasahijina ngaliwatan sawala di kelas. Dina Kurikulum Tingkat Satuan Pendidikan (KTSP) basa Sunda, sawala kelompok jadi salahiji kompetensi dasar tina kamampuh nyarita. Tujuan tina sawala nya éta sangkan siswa ancrub langsung kana pangajaran sarta diajar ngedalkeun sakur pamadegan, dina ieu hal patalina jeung salasahiji aspék kaparigelan makéna basa, nya éta nyarita. Dina sawala kelompok tangtu mikabutuh masalah. Winarno (1986;43) nétélakeun yén masalah nu dipedar dina diskusi kudu miboga alternatif alternatif jawaban, henteu mutlak. Dina sawala kelas, guru miboga peran nu penting pisan. Nurutkeun Piaget, guru kudu ngawasa téknik-téknik probling jeung counter-sugestion nya éta bisa nyindekkeun sarta méré stimulus ka siswa. Muhamad Surya (2003;59) nétélakeun yén sawala kelas kaasup kana modél Concurrent Learning (pangajaran sacara babarengan) sabab aya partisipasi ti siswa, dilakukeun dina forum terbuka, sarta suasana démokratis. Malvin L. Silberman (2006;140) nétélakeun yén aya sababaraha stratégi nu bisa digunakeun ku guru pikeun ngaéféktifkeun diskusi di kelas nya éta debat aktif, diskusi panel, argument tandingan, maca kalawan bedas, nambahan anggota diskusi panel, sarta pengadilan ku hakim. Eta stratégi bisa digunakeun pikeun ngarangsang sikep kritis siswa kana masalah nu disodorkeun, béh dituna pikeun ngaronjatkeun kamampuh nyarita siswa. Debat mangrupa variasi tina metode sawala. Debat bisa dilakukeun pikeun nambahan variasi dina pangajaran nyarita. Wiyanto (2003;4) nétélakeun yén debat téh nya éta kagiatan sawala antara dua urang atawa leuwih nu masing-masing silih pangaruhan sangkan narima pamadegan atawa usulna. Tujuan utama debat dilakukeun di kelas nya éta pikeun ngaronjatkeun kamampuh siswa dina ngedalkeun sakur pamadeganna, leuwih jauhna kamampuh nyaritana. Dina debat, kamampuh mikir sacara logis, kritis, bener-bener kaasah. Peserta, nu dina ieu hal mah siswa dipaksa pikeun nyarita, ngajawab sakur argumén ti lawan. Dina pangajaran nyarita, siswa can bisa nyarita ngagunakeun basa Sunda kalawan bener tur hadé. Tapi éta téh masih mangrupa sawangan atawa hipotesis wungkul. Nepi ka danget ayeuna can aya panalungtikan nu medar ngeunaan kamampuh nyarita siswa ku basa Sunda. Ku alatan éta hal, ieu panalungtikan baris ngadéskripsikeun kamampuh nyarita siswa ku basa Sunda dina sawala debat. Siswa nu jadi subjek penelitianna nya éta siswa kelas X 7 SMANegeri I Singaparna Tasikmalaya. 1.2. Watesan Masalah Dina ieu panalungtikan diwatesanan ku kamampuh siswa ngagunakeun basa Sunda dina sawala debat, nu dilaksanakeun di kelas X 7 SMA Negeri I Singaparna Tasikmalaya. Baris dipedar ogé kasalahan-kasalahan siswa dina ngagunakeun basana. 1.3. Rumusan Masalah Anu jadi masalah dina ieu panalungtikan dirumuskeun dina kalimah pananya ieu di handap: a) Kumaha kamampuh siswa ngagunakeun basa Sunda siswa dina sawala debat? b Naon waé kasalahan siswa dina ngagunakeun basa Sundana? 1.4. Tujuan Panalungtikan Tujuan nu rek dihontal dina ieu panalungtikan nya éta ngadéskripsikeun: a) kamampuh ngagunakeun basa Sunda siswa dina sawala debat. b) kasalahan siswa dina ngagunakeun basa Sundana. 1.5. Mangpaat Panalungtikan
1.6. Anggapan Dasar Nu jadi anggapan dasar dina ieu Panalungtikan nya eta: a) kamampuh nyarita basa Sunda siswa kurang pisan. b) kamampuh nyarita basa Sunda siswa loba kapangaruhan ku basa deungeun. c) Pangajaran basa Sunda baris leuwih éféktif nalika siswa diajar ngagunakeun basa ku cara latihan makéna basa. . Page 8
Ieu di handap mangrupa data panalungtikan skripsi simkuring. Datana mangrupa pok-pokan siswa nu keur ngalaksanakeun debat Basa Sunda. Objek panaungtikanna nya éta siswa kelas X7 SMAN I Singaparna taun 2008. Lumangsungna Debat Téma : Harga BBM naék Tim Pro : Nita Yunita Sani Nuraini Tia Nurlatifah Tim Kontra : Siti Nuroniah Detty Herlianisy Shilmi Purnama
Téma : Artis jadi Pejabat Tim Pro : Gumanti M. subagja Hatib Setiana Wais Alqomi Abadi Tim Kontra : Garnis Nurida Annisa Afriyanti Fitriyanti Khasanah
Téma : Sakola Gratis Tim Pro : Annisa Octa Y Ira Meilani Natasya Soraya Tim Kontra : Aditia Damayanti Ersena Frisilia Rani Dilla O
Téma : Sakola Gratis Tim Pro : Zulfahmi Rizki Yordan Argi argiansyah Tim Kontra : Hana Faijah Desi Fatwani Firda Firdaus
Téma : Sakola Gratis Tim Pro : Zulfahmi Rizki Yordan Argi argiansyah Tim Kontra : Hana Faijah Desi Fatwani Firda Firdaus
Téma : Harga BBM naék Tim Pro : Ingga Ratna D Nenden Maulida Tim Kontra : Ia Kania Dewi Fauzia Nurul H Karina Nurfitri
Téma : Sakola Gratis Tim Pro : Fauziah Samsiatul Pina Herlina Tim Kontra : Tri Fahmi Fauzi Tria M. Tresna
Téma : Sakola Gratis Tim Pro : Nining S. Fitri Desiyana Tria Mustari Tim Kontra : Dida achmad F Hilman Faturrahman Trisna Multriansyah
Page 9
Lecture Note 02 STATISTIKA DESKRIPTIF PENYAJIAN DATA TABEL DAN GRAFIK oleh: Kusnendi* 1. Tujuan < Menyajikan data yang dikumpulkan dari populasi dan atau sampel menjadi data yang tertata secara sistematis sehingga bermakna informasi untuk membantu pengambilan keputusan pihak-pihak yang berkepentingan. 2. metode PEnyajiaN data: TABEL dan GRAFIK q TabeL: tunggal (satu variabel) dan ganda (multi variabel). TABEL 2.1 Jumlah Pegawai Perusahaan A Menurut Golongan, Umur dan Pendidikan Tahun 2005
Sumber: Data Hipotetis. *Dosen Pascasarjana UPI bandung dan Mata Kuliah Statistik Pascasarjana UNIGAL untuk mendapatkan file lengkapnya silahkan didownload di link di bawah ini STATISTIKA DESKRIPTIF PENYAJIAN DATA |
Nu disebut eusi dina wangun sisindiran nyaeta padalisan ka
Pos Terkait
Copyright © 2024 adaberapa Inc.
